Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Ainmfhocail 1d/OarS

Is sa chéad dhíochlaonadh a mbíonn an chuid is mó den ainmfhocail fhirinscneacha a chríochnaíonn ar chonsan leathan.

Sa ghinideach uatha, caolaítear an consan deiridh. Is ionann an gairmeach uatha agus an ginideach uatha. Is ionann an tabharthach uatha agus an t-ainmneach uatha.

Tá idir lag- is thréaniolraí ann sa díochlaonadh, agus foirm ar leith don ghairmeach.

Ginideach

Is í saintréith ghinideach uatha an chéad dhíochlaonta ná go séimhítear é.

Athraítear gutaí áirithe mar a leanas de dheasca chaolú an chonsain deiridh:

• -(e)a → -i
  • ceann, gu cinn
  • fear, fir
  • mac, mic
• -ia → -éi
  • iasc, éisc

Gairmeach

Is é an chéad díochlaonadh an t-aonar amháin a bhfuil foirm ar leith aige don ghairmeach. Is ionann an uatha agus an ginideach uatha. Cruthaítear an t-iolra leis an bhfréamh leathan + a.

Lagiolraí

Is í saintréith lagiolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach uatha.

Tá dhá fhoirm ann d'ainmneacha lagiolra an chéad dhíochlaonta:

• caolú na fréimhe leithne: bád, báid
• iarmhír: + a: úll, úlla.

Is ionann an tabharthach iolra agus an t‑ainmneach iolra sa chaighdeán; san iarbhéarla agus roinnt canúintí, áfach, cruthaítear an ti leis an iarmhír -aibh, m.s. bádaibh, úllaibh.

Lagiolraí ar chonsan caol

bád	Uatha	Iolra
Ainmneach	bád	báid
Gairmeach	a bháid	a bháda
Ginideach	báid	bád
Tabharthach	bád	báid bádaibh

Maraon leis an nginideach uatha, aithrítear siolla deiridh -ch go -gh (neamhghlórach go glórach) i ndiaidh an chaolaithe.

marcach	Uatha	Iolra
Ainmneach	marcach	marcaigh
Gairmeach	a mharcaigh	a mharcacha
Ginideach	marcaigh	marcach
Tabharthach	marcach	marcaigh marcachaibh

Lagiolra ar -a

úll	Uatha	Iolra
Ainmneach	úll	úlla
Gairmeach	a úill	a úlla
Ginideach	úill	úll
Tabharthach	úll	úlla úllaibh

Samplaí eile:

• ceart, gu cirt, ai cearta, gi ceart
• cleas, gu clis, ai cleasa, gi cleas

Tréaniolraí

Is í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an t‑ainmneach iolra, (ach amháin an tabharthach iolra canúnach ar -(a)ibh) .

Iarmhíreanna tréaniolra atá sa chéad dhíochlaonadh ná: -(a)í, -t(h)a,, -anna.

rós	Uatha	Iolra
Ainmneach	rós	rósanna
Gairmeach	a róis	a rósanna
Ginideach	róis	rósanna
Tabharthach	rós	rósanna rósannaibh

Samplaí eile:

• aonach, gu aonaigh, iol aontaí
• bealach, bealaigh, bealaí
• carr, cairr, carranna
• glór, glóir, glórtha
• leanbh, linbh, leanaí
• néal, néil, néalta
• samhradh, samhraidh, samhraí
• scéal, scéil, scéalta
• toradh, toraidh, torthaí

Tréaniolraí le coimriú an deiridh:

• briathar, gu briathair, iol briathra

Tréaniolraí le coimriú an deiridh agus caolú na fréimhe:

• bóthar, gu bóthair, iol bóithre
• cloigeann, cloiginn, cloigne
• doras, dorais, doirse
• solas, solais, soilse

Foirmeacha tréaniolra eile:

• breitheamh, gu breithimh, iol breithiúna
• ollamh, ollaimh, ollúna

Naisc sheachtracha

• An Caighdeán Oifigiúil, 2017
• A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
• Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
• Irish declension ar Wikipedia
• Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
• Declension overview and guesser ar Nualéargais
• Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg

Féach freisin

• Lárionad comhphobail
• Staidrimh

• Catagóir:Gaeilge
• Catagóir:Teimpléid Ghaeilge
• Catagóir:Aguisíní Gaeilge
• Catagóir:Gaeilge: ainmfhocail

Catagóir Aguisíní Gaeilge Ainmfhocail 1d