Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Ainmfhocail 2a/180501

Is baininscneach iad beagnach gach aon ainmfhocal sa dara dhíochlaonadh; níl ann ach trí cinn atá firinscneach. Críochnaíonn na fréamhacha ar chonsain idir leathan agus caol. Is í saintréith an ghinidigh uatha ná an iarmhír -e, le caolú na fréimhe más gá.

Is ionann sa chaighdeán an tabharthach uatha agus an t‑ainmneach uatha. San iarbhéarla agus roinnt canúintí, áfach, tá foirm ar leith don tuiseal seo, 'sé sin, foirm chaolaithe an ginidigh gan an iarmhír -e.

Tá idir lagiolraí (go formhór leis an iarmhír -a) agus tréaniolraí sa dara díochlaonadh.

Is ionann an gairmeach agus an t‑ainmneach.

Gnáthiarmhíreanna

• -lann
• -óg / -eog

Ginideach

Is í saintréith an ghinidigh uatha ná an iarmhír -e, le caolú na fréimhe más gá.

Athraítear gutaí áirithe mar a leanas de dheasca chaolú an chonsain deiridh:

• -ea → -i
  • beann, binne
  • cearc, circe
• -ea → -ei
  • dealbh, deilbhe
  • sceach, sceiche
• -ia → -i
  • scian, scine
• -ia → -éi
  • ciall, céille
  • grian, gréine

D'ainmfhocail ilsiollacha a chríochnaíonn ar -(e)ach neamhaiceanta, scríobhtar an ginideach uatha mar -(a)í, rud atá giorrú de -(a)ighe.

Tabharthach

Sa Chaighdeán, is ionann an tabharthach agus an t‑ainmneach, idir uatha agus iolra. San iarbhéarla, roinnt canúintí agus nathanna áirithe fós, tá foirmeacha ar leith ann don tuiseal seo.

• uatha: foirm caolaithe an ghinidigh gan an iarmhír -e
• iolra: an iarmhír -ibh

Lagiolraí

Is í saintréith lagiolra, de ghnáth, ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach uatha. Sa dara díochlaonadh ar leithligh, áfach, leathnaítear é más gá.

Cruthaítear an t‑ainmneach lagiolra de ghnáth le consan leathan + a. Tá líon beag ainmfhocal ann a cruthaíonn a n‑ainmneach lagiolra le consan caol + e. .

Ainmfhocail ar chonsan leathan (au, gu, tu, ai, gi):

• adharc, adhairce, adhairc, adharca, adharc
• bréag, bréige, bréig, bréaga, bréag
• clann, clainne, clainn, clanna, clann
• cloch, cloiche, cloich, clocha, cloch
• cnámh, cnáimhe, cnáimh, cnámha, cnámh
• críoch, críche, crích, críocha, críoch
• croch, croiche, croich, crocha, croch
• cros, croise, crois, crosa, cros
• cruach, cruaiche, cruaich, cruacha, cruach
• cuach, cuaiche, cuaich, cuacha, cuach
• gaoth, gaoithe, gaoith, gaotha, gaoth
• géag, géige, géig, géaga, géag
• luch, luiche, luich, lucha, luch
• méar, méire, méir, méara, méar
• muc, muice, muic, muca, muc
• scuab, scuaibe, scuaib, scuaba, scuab
• slat, slaithe, slaith, slata, slat
• srón, sróine, sróin, sróna, srón
• subh, suibhe, suibh, subha, subh
• tuath, tuaithe, tuaith, tuatha, tuath

Gach animfhocal ar iarmhíreanna ‑lann agus ‑óg/‑eog:

• -lann, -lainne, -lainn, -lanna, -lann
• -óg, -óige, -óig, -óga, -óg

Ainmfhocal ar -ach neamhaiceanta:

• báinseach, báinsí, báinseacha, báinseach
• báisteach, báistí
• cailleach, caillí, cailleacha, cailleach
• cláirseach, cláirsí, cláirseacha, cláirseach

Ainmfhocail ar chonsan caol, leathnaithe san ainmneach iolra (maraon leis an nginideach iolra):

• binn, binne, beanna, beann

Ainmfhocail ar chonsan caol +e (in ionad +a) san ainmneach iolra:

• dúil, dúile, dúl
• glúin, glúine, glún
• súil, súile, súl

póg	Uatha	Iolra
Ainmneach	póg	póga
Gairmeach	a phóg	a phóga
Ginideach	póige	póg
Tabharthach	póg póig	póga pógaibh

deoir	Uatha	Iolra
Ainmneach	deoir	deora
Gairmeach	a dheoir	a dheora
Ginideach	deoire	deor
Tabharthach	deoir	deora deoraibh

súil	Uatha	Iolra
Ainmneach	súil	súile
Gairmeach	a shúil	a shúile
Ginideach	súile	súl
Tabharthach	súil	súile súilibh

gealach	Uatha	Iolra
Ainmneach	gealach	gealacha
Gairmeach	a ghealach	a ghealacha
Ginideach	gealaí	ealach
Tabharthach	gealach gealaigh	gealacha gealachaibh

girseach	Uatha	Iolra
Ainmneach	girseach	girseacha
Gairmeach	a ghirseach	a ghirseacha
Ginideach	girsí	girseach
Tabharthach	girseach girsigh	girseacha girseachaibh

Tréaniolraí

Is í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an t‑ainmneach iolra. Iarmhíreanna a bhfuil sa dara dhíochlaonadh ná: -anna, -aí, -acha, -ta/-te (agus malairtí).

Iolraí ar -anna:

• áit, áite, áiteanna
• aghaidh, aghaidhe, aghaidheanna
• aois, aoise, aoiseanna
• beirt, beirte, beirteanna
• breis, breise, breiseanna
• céim, céime, céimeanna
• cuairt, cuairte, cuairteanna
• cúis, cúise, cúiseanna
• duais, duaise, duaiseanna
• fuaim, fuaime, fuaimeanna
• léim, léime, léimeanna
• páirc, páirce, páirceanna
• scoil, scoile, scoileanna
• sráid, sráide, sráideanna
• teip, teipe, teipeanna
• uaigh, uaighe, uaigheanna

Ioraí ar -í (au, gu, iol):

• abairt, abairte, abairtí
• aimsir, aimsire, aimsirí
• aisling, aislinge, aislingí
• brionglóid, brionglóide, brionglóidí
• contúirt, contúirte, contúirtí
• eaglais, eaglaise, eaglaisí
• feithid, feithide, feithidí
• foraois, foraoise, foraoisí
• inchinn, inchinne, inchinní
• intinn, intinne, intinní
• lámhainn, lámhainne, lámhainní
• liathróid, liathróide, liathróidí
• oifig, oifige, oifigí
• réabhlóid, réabhlóide, réabhlóidí
• reilig, reilige, reiligí
• scilling, scillinge, scillingí
• seachtain, seachtaine, seachtainí
• tuairisc, tuairisce, tuairiscí

Iolraí ar -acha (au, gu, iol):

• carraig, carraige, carraigeacha
• cistin, cistine, cistineacha
• coirm, coirme, coirmeacha
• colainn, colainne, colainneacha
• culaith, culaithe, culaitheacha
• feirm, feirme, feirmeacha
• féith, féithe, féitheacha
• foirm, foirme, foirmeacha
• maidin, maidine, maidineacha
• muintir, muintire, muintireacha
• stoirm, stoirme, stoirmeacha

Iolraí ar fhréamh leathan, iolra leathan ar -acha (au, gu, tu, iol):

• craobh, craoibhe, craoibh, craobhacha
• fréamh, fréimhe, fréimh, fréamhacha
• iníon, iníne, inín, iníonacha

Iolraí ar fhréamh leathan, ach iolra caolaithe ar -eacha (au, gu, tu, iol):

• ubh, uibhe, uibh, uibheacha

Iolraí caola ar -te (au, gu, iol):

• coill, coille, coillte
• slinn, slinne, slinnte

Iolraí ar fhréamh caol, ach iolra leathnaithe ar -tha (au, gu, iol):

• gáir, gáire, gártha
• spéir, spéire, spéartha
• stair, staire, startha
• tír, tíre, tíortha

Iolraí ar fhréamh leathan, iolra leathan ar -ta (au, gu, iol):

• buíon, buíne, buíonta
• grian, gréine, grianta
• tonn, toinne, tonnta

Coimrítear líon beag ainmfhocal ilsiollach sa ghinideach uatha agus san iolra, go háirithe ar ‑ir:

• obair, oibre, oibreacha
• paidir, paidre, paidreacha

Tréaniolra ar + a, i dteannta le; athrú guta; coimriú

• scian, scine, sceana
• fiacal, fiacaile, fiacla

áit	Uatha	Iolra
Aimmeach	áit	áiteanna
Gairmeach	a áit	a áiteanna
Ginideach	áite	áiteanna
Tabharthach	áit	áiteanna áiteannaibh

áit	Uatha	Iolra
Aimmeach	abairt	abairtí
Gairmeach	a abairt	a abairtí
Ginideach	abairte	áiteanna
Tabharthach	abairt	abairtí abairtibh

Déach

Is sa dara dhíochlaonadh a fhaightear fós rian d'foirmeacha déacha, go háirithe ar lorg dhá. Is ionann foirm an déigh agus tabharthach uatha an dara dhíochlaonta, 'sé sin, foirm caolaithe an ghinidigh gan an iarmhír -e.

Sa chaighdéan, ní ann ach cúig ainmfhocal a bhfuil foirm ar leith acu don déach. Tá lagiolra acu go léir. Is ionann ainmneach uatha na bhfocal seo agus an tabharthach uatha/déach as roinnt canúintí (cf 5ú abha/abhainn srl).

Uatha			Déach	Iolra
Ainmneach	Ginideach	Tabharthach		Ainmneach	Ginideach
bos	boise	bois	dhá bhois	bosa	bos
bróg	bróige	bróig	dhá bhróig	bróga	bróg
cluas	cluaise	cluais	dhá chluais	cluasa	cluas
cos	coise	cois	dhá chois	cosa	cos
lámh	láimhe	láimh	dhá láimh	lámha	lámh

Ainmfhocail fhirinscneacha

Tá trí ainmfhocal fhirinscneacha ann sa dara díochlaonadh, agus tréaniolra ag gach ceann acu.

• im, gu ime, iol imeanna
• sliabh, sléibhe, sléibhte
• teach, tí, tithe

Naisc sheachtracha

• An Caighdeán Oifigiúil, 2017
• A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
• Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
• Irish declension ar Wikipedia
• Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
• Declension overview and guesser ar Nualéargais
• Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg

Féach freisin

• Lárionad comhphobail
• Staidrimh

• Catagóir:Gaeilge
• Catagóir:Teimpléid Ghaeilge
• Catagóir:Aguisíní Gaeilge
• Catagóir:Gaeilge: ainmfhocail

Catagóir Aguisíní Gaeilge Ainmfhocail {{{1}}}