Vicífhoclóir

Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Réamhfhocail/OarS

< Úsáideoir:Marcas.oduinn

D'fhorbair na réamhfhocail díochlaonta ó chumasc an réamhfhocail neamhspleách leis an bhforainm sealbhach. Tá ann fosta tacar réamhfhocal neamh-dhíochlaonta.

Rialaíonn réamhfhocail simplí an tuiseal tabharthach (le cúpla eisceachtaí), agus réamhfhocail derived an gineadach.

Is féidir le réamhfhocail athruithe tosaigh a thionscnamh ar fhocail a leanann proceeding words.

Liostaí de réamhfhocail agus tionscnamh tuiseal

cuir in eagar

Sa NuaGhaeilge, rialaíonn pas gach réamhfhocal simplí an tuiseal tabharthach, agus ach cúpla a rialaíonn an cuspóireach.[1] Rialaíonn réamhfhocail derived an gineadach.

Is iad a leanas na réamhfhocail dhíochlaonta:[rfi 1]

    ag, as, chuig, de, do, faoi, fara, le, i, idir,c, t[rfi 2] ionsar, roimh, ó, thar, trí, um.

Is iad a leanas na réamhfhocail neamh-dhíochlaonta:

    Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:lc, Teimpléad:lc, Teimpléad:l, Teimpléad:l,[rfi 3] Teimpléad:l, Teimpléad:lc.

I measc réamhfhocail aon-fhoclach fréamhaithe ó ainmfhocail, gach a tionscnaíonn an tuiseal gineadach agus gach neamh-dhíochlaonta, tá a leanas:

    coisg, fearachtg, tighg, timpeallg, trasnag.

Maidir leis an réamhfhocal 'chun'g fréamhaítear é ó bhriathar, tionscnaíonn an gineadach, agus díoclaontar le foirmeacha an réamhfhocail chuig.

Tionscnaíonn gach nath réamhfhocail dhá-foclach[2] an gineadach. Cruthaítear iad dtí ghnáth le comhcheangal de réamhfhocal agus ainmfhocal, m.s., ar nós, i ndiaidh, tar éis[3] srl.

Paraidím

cuir in eagar
Uimhir Pearsa Iarmhír Nótaí / Eisceachtaí
Uatha 1d leathan + m caol: ó/ua (uaim)
2a leathan + t caol: do (duit), ó/ua (uait)
3ú f roinnt foirmeacha caola:
  • + e: ag, chuig, roimh, um
  • + is: fara, le, thar
  • + d(h): ó/ua, trí
  • fréamh: as, de, faoi
  • fréamh athraithe: ar, do, i
 leathan: as, do (dó), i (ann)
3ú b neamhghlórach + thi rialacha litrithe
  1. faoi réir na rialach dntls: as, i(n)
  2. m(h) → m(h)thi > mpi: roimh (roimpi), um (uimpi)
  3. neamhrialta, báite th: ag (aici), le (léi)
  4. neamhrialta, curtha isteach s: thar (thairsti)
  • eisceacht: fara (farae)
Iolra 1d + inn
2a + ibh
3ú dhá fhoirm:
  • + ibh: de, do
  • neamhghlórach + thu: gach eile
  • siméadrachtaí le rialacha litrithe 3ú ua b thuas (fara i riail 3 san áireamh)
  • eisceacht: le (leo)

Tábla díoclaonta

cuir in eagar
Pearsa Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l [4] Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l [5] Teimpléad:l [6] Teimpléad:l [7] Teimpléad:l Teimpléad:l [8] Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l
1d ua agam orm [9] asam chugam díom dom faram fúm ionam - liom uaim romham tríom tharam umam
2a ua agat ort asat chugat díot duit farat fút ionat - leat uait romhat tríot tharat umat
3ú ua f aige air as chuige de dó farais faoi ann - leis uaidh roimhe tríd thairis uime
3ú ua b aici uirthi [rfi 4] aisti chuici di di farae fúithi inti - léi uaithi roimpi tríthi thairsti uimpi
1d io againn orainn asainn chugainn dínn dúinn farainn fúinn ionainn eadrainn linn uainn romhainn trínn tharainn umainn
2a io agaibh oraibh asaibh chugaibh díbh daoibh faraibh fúibh ionaibh eadraibh libh uaibh romhaibh tríbh tharaibh umaibh
3ú io acu orthu astu chucu díobh dóibh faru fúthu iontu eatharthu leo uathu rompu tríothu tharstu umpu
  • Dhíochlaontar an réamhfhocal Teimpléad:l = Teimpléad:l + Teimpléad:l mar ar.
  • Baineann trí réamhfhocail sa chríochnaíonn le guta (le, fara, trí (ua. ach amháin)[10]) úsáid an 3ú ua f roimh an alt, m.s. leis an....
  • Maidir le réamhfhocail a chríochnaíonn ar ghutaí (de, do, faoi, fara, i, le, ó, trí), coimtrítear iad fuair réir ranna cainte eile, go háirithe an t-alt.

Iarmhíreanna tríú pearsan

cuir in eagar

Tá an tríú pearsa de réamhfhocail shimplí SGa spleách ar tuiseal (cuspóireach agus tabharthach). Is neamhrialta iad na foirmeacha firinscneacha uatha [11], ach is so-oibrithe iad na hiarmhíreanna baininscneacha uatha, agus iolra:[12]

3ú pear cusp tabh
uab + e + i
io + u + ib

Sa NGa, tá iarmhír + e sa 3ú uab ach amháin ag fara, cé nach réamhfhocal SGa é ar chur ar bith, ach seachas sin fréamhaithe ó ferr (.i. fearr, breischéim de maith). Glacann gach eile le + i mar chaighdeán.

Sa 3ú io, níl an iarmhír + ibh ach ag de agus do. Glacann na réamhfhocail eile mar chaighdeán le + u. Tá an 3ú io de le (leo) fréamhaithe go díreach ó leagan SGa.

Athruithe tosaigh

cuir in eagar

Éiginnte

cuir in eagar

Is féidir na réamhfhocail shimplí athraithe tosaigh a thionscnamh. Is ionann an paraidím sa NGa mar atá sa SGa, with a few exceptions:

  • na réamhfhocail "athruithe measctha": idir, ar, thar, gan
  • roimh
Athrú Réamhfhocail
Gan athrú∅ Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l;

Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l

AnálúH Teimpléad:l, Teimpléad:l
SéimhiúL Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l, Teimpléad:l
Gan athrú i gcoiteanna,
séimhiú in áirithe∅L 		Teimpléad:l,[13] Teimpléad:l
Séimhiú i gcoiteanna,
gabh athrú in áiritheL∅ 		Teimpléad:l [14]
UrúN Teimpléad:l

Cinnte

cuir in eagar

Sa SGa, tionscnaíonn an t-alt 'in' athruithe faire réir teidil. San uatha, tionscnaíonn an cuspóir urú, agus an tabharthach séimhiú.

Díreach mar a d'fhorbair gramadach réamhfhoclach na NGa, scar na canúintí óna chéile. B'fhearr le Gaeilge na nUladh[15] an séimhiú réamhfhoclach, agus na cinn eile, an t-urú cuspóireach.

Mar achoimre, do réamhfhocail a rialaíonn an tabharthach, le halt uatha:

  • Gaeilge na nUladh: séimhiú
  • Canúintí eile: urú, seachas:

Nótaí:

  • tá séimhiú faoi réir na rialach dntls
  • tá claonadh ag séimhiú t-próitéis a thionscnamh ar s, háirithe d'ainmfhocail bhaininscneacha, m.s., sa tsráid
  • tá claonadh ag urú gan bheith i réim ar d/t, m.s., ag an doras

Tábla sanasaíochta

cuir in eagar
Réamhfhocal Meán-Ghaeilge [16] Sean-Ghaeilge [17] Prótai-Ceilteach PIE
ag Teimpléad:l ∅, p Teimpléad:l ?
Teimpléad:l [ep 1] Teimpléad:l L, a, p Teimpléad:l ?
Teimpléad:l ∅, a, p Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l N, p ? ?
Teimpléad:l [ep 2] Teimpléad:l H, p → ass Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l H, a → cuci [18] ? Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l L, p [19] Teimpléad:l ?
Teimpléad:l [ep 3][rfi 5] Teimpléad:l L, p
Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l L, a, p Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l N, a, p Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l L, a Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l + Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l H, a Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l H, a Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l [ep 4] Teimpléad:l L, p [20] Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l [rfi 6] Teimpléad:l N, p Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l [ep 5] Teimpléad:l L, a [21] ? Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l ∅, a
Teimpléad:l Teimpléad:l L, a Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l L, a [22] ? Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l L, a Teimpléad:l  ?
Teimpléad:l Teimpléad:l H, a [rfi 7] ? Teimpléad:l
Teimpléad:l [rfi 8] ? ? ?
Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l [23] Teimpléad:l
Teimpléad:l [rfi 9] Teimpléad:l ∅, p Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l [24] Teimpléad:l ∅, a [rfi 10] ? ?
Teimpléad:l Teimpléad:l g [25] ? ?
Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l [rfi 11] Teimpléad:l [rfi 12] ? ?
Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l Teimpléad:l
Teimpléad:l Teimpléad:l g ? ?
Teimpléad:l [rfi 13] Teimpléad:l g [26] ? ?

Réamhfhocail eile:

Réamhfhocail SGa eile:

Nótaí

cuir in eagar
  1. ↑ Aitheanta fosta mar chomónta, nó ainmneach fiú (mar shampla ar en.Wiktionary).
  2. ↑ seachas go dtí
  3. ↑ Sa nath seo, is é an réamhfhocal Sean-Ghaeilge tar é seo, Nua-Ghaeilge thar, féach Teimpléad:R:DIL.
  4. ↑ Is é di bunfhréamh de (féach sanasaíocht thíos), mar sin díom srl.
  5. ↑ Is é fo, fu bunfhréamh faoi (féach sanasaíocht thíos), mar sin fúm srl.
  6. ↑ Coinníonn an n sa díoclaon, leathna mar ion-.
  7. ↑ Sa chaighdeán, níl foirmeacha sintéiseacha san uimhir uatha ag idir.
  8. ↑ Feictear an dá fhoirm sa SGa. Sa NGa, tá an réamhfhocail neamhspleách agus contractions bunaithe ar ó, agus an díoclaontadh ar ua-
  9. ↑ Athrú ortagrafach, a→o.
  10. ↑ Ar aghaidh leo ansin tríd an gcoill go mall
  11. ↑ Stifter, Lesson 18.1
  12. ↑ Níl ach cúpla eisceacht ar an bparaidím a leanas.
  13. ↑ Urú i ndathanna áirithe, m.s. ar ndóigh
  14. ↑ Séimhiú ach amháin le b/p, g/c, m, i.e., ní le d/t, f, s.
  15. ↑ maraon le Gaeilge na hAlban
  16. ↑ Tugtar leagan MGa ach amháin má tá difear suntasach idir í agus SGa.
  17. ↑ Tugann na forscripteanna /∅, L, H, N/ le fios an t-athrú tionscanta; /a, g, p/ na tuisil rialaithe.
  18. ↑ 3ú uaf de Teimpléad:l.
  19. ↑ 3ú uab de Teimpléad:l
  20. ↑ Ó Ghaeilge Ársa/Chianach Teimpléad:l
  21. ↑ Ón bhfoirm náid-ghrád PIE, *tr̥h₂-
  22. ↑ Foinsí an iarmhír -amhail > Teimpléad:l.
  23. ↑ Sanas míolta. Féach freisin um thuas.
  24. ↑ Tá ann réamhfhocal liteartha níos sine, Teimpléad:l.
  25. ↑ Foirm réamhchlaonach de Teimpléad:l (cf. dochum, tochim ar eDIL), ainmbhriathar de Teimpléad:l (cf eDIL)
  26. ↑ sic, cf Béarla bird.

Tagairtí sanasaíochta

cuir in eagar
  1. ↑ Sanas 1 san iontráil.
  2. ↑ Sanas 1 san iontráil.
  3. ↑ Sanas 2 san iontráil.
  4. ↑ Sanas 2 san iontráil.
  5. ↑ Sanas 2 san iontráil.
  6. ↑ Sanas 5 san iontráil

Iarratais eolais

cuir in eagar
  1. ↑ féach Prepositions ar Nualeargais, ar a maítear go rialaíonn i, thar agus trí an tuiseal cuspóireach.
  2. ↑ féach idir ar Nualeargais.
  3. ↑ ach féach Irish declension ar Wikipedia, a mhaíonn ainmneach.
  4. ↑ athrú ortagrafach?
  5. ↑ déanann an sanas tagairt do Teimpléad:inh; déanann an sanas ag Teimpléad:inh ámh, tagairt do Teimpléad:inh.
  6. ↑ luaitear SGa rem- ag an iontráil seo, ach nach bhfuil seo i ndáiríre re/ri + mo, mar a thugann an lua ProCel? Más fíor, tá an réamhfhocal NGa fréamhaithe ón 1d phearsa uatha SGa
  7. ↑ luaitear PIE *kom, ach féach chuig thuas .
  8. ↑ sonraí ar bith ar an bhfocal seo mar réamhfhocal. Féach is2 ar Teanglann:FGB.
  9. ↑ tá iontráil neamhspleách de dhíth anseo, bunaithe ar Teimpléad:inh.
  10. ↑ gan iontráil SGa
  11. ↑ sanas ar bith san iontráil.
  12. ↑ cf eDIL?
  13. ↑ sanas ar bith san iontráil.

Teimpléid Wiktionary

cuir in eagar

Naisc sheachtracha

cuir in eagar

Féach freisin

cuir in eagar



Aisghafa ó "https://ga.wiktionary.org/w/index.php?title=Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Réamhfhocail/OarS&oldid=57990"