Aguisín:Ainmfhocail Ghaeilge 1d

Is sa chéad dhíochlaonadh a mbíonn an chuid is mó den ainmfhocail fhirinscneacha a chríochnaíonn ar chonsan leathan.

Sa ghinideach uatha, caolaítear an consan deiridh. Is ionann an gairmeach uatha agus an ginideach uatha. Is ionann an tabharthach uatha agus an t-ainmneach uatha.

Tá idir lag- is thréaniolraí ann sa díochlaonadh, agus foirm ar leith don ghairmeach.

Ginideach

Is í saintréith ghinideach uatha an chéad dhíochlaonta ná go séimhítear é.

Gairmeach

Is é an chéad díochlaonadh an t-aonar amháin a bhfuil foirm ar leith aige don ghairmeach. Is ionann an uatha agus an ginideach uatha. Cruthaítear an t-iolra leis an bhfréamh leathan + a.

Lagiolraí

Is í saintréith lagiolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach uatha.

Tá dhá fhoirm ann do na hainmneacha lagiolra:

caolú na fréimhe leithne: bád, báid
iarmhír: + a: úll, úlla.

Is ionann an tabharthach iolra agus an t-ainmneach iolra sa chaighdeán; san iarbhéarla agus roinnt canúintí, áfach, cruthaítear an ti leis an iarmhír -aibh, m.s. bádaibh, úllaibh.

Lagiolraí ar chonsan caol

bád	Uatha	Iolra
Ainmneach	bád	báid
Gairmeach	a bháid	a bháda
Ginideach	báid	bád
Tabharthach	bád	báid bádaibh

Maraon leis an ginideach uatha, aithrítear siolla deiridh -ch go -gh (neamhghlóracha go glórach) i ndiaidh an chaolú.

marcach	Uatha	Iolra
Ainmneach	marcach	marcaigh
Gairmeach	a mharcaigh	a mharcacha
Ginideach	marcaigh	marcach
Tabharthach	marcach	marcaigh marcachaibh

Some nouns undergo a vowel change before the slender consonant of the genitive singular/nominative plural:

ceann, gu cinn
fear, fir
iasc, éisc
mac, mic

Lagiolra ar -a

úll	Uatha	Iolra
Ainmneach	úll	úlla
Gairmeach	a úill	a úlla
Ginideach	úill	úll
Tabharthach	úll	úlla úllaibh

Samplaí eile:

ceart, gu cirt, ai cearta, gi ceart
cleas, gu clis, ai cleasa, gi cleas

Tréaniolraí

Is í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an t‑ainmneach iolra, (ach amháin an tabharthach iolra canúnach ar -(a)ibh) .

Iarmhíreanna tréaniolra atá sa chéad dhíochlaonadh ná: -(a)í, -t(h)a,, -anna.

rós	Uatha	Iolra
Ainmneach	rós	rósanna
Gairmeach	a róis	a rósanna
Ginideach	róis	rósanna
Tabharthach	rós	rósanna rósannaibh

Samplaí eile:

aonach, gu aonaigh, iol aontaí
bealach, bealaigh, bealaí
carr, cairr, carranna
glór, glóir, glórtha
leanbh, linbh, leanaí
néal, néil, néalta
samhradh, samhraidh, samhraí
scéal, scéil, scéalta
toradh, toraidh, torthaí

Tréaniolraí le coimriú an deiridh:

briathar, gu briathair, iol briathra

Tréaniolraí le coimriú an deiridh agus caolú na fréimhe:

bóthar, gu bóthair, iol bóithre
cloigeann, cloiginn, cloigne
doras, dorais, doirse
solas, solais, soilse

Foirmeacha tréaniolra eile:

breitheamh, gu breithimh, iol breithiúna
ollamh, ollaimh, ollúna

Naisc sheachtracha

An Caighdeán Oifigiúil, 2017
A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
Irish declension ar Wikipedia
Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
Declension overview and guesser ar Nualéargais
Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg