Aguisín:Forainmneacha Gaeilge

Ní dhíochlaontar per se na forainmneacha pearsanta, ach tá foirmeacha áirithe acu.

Tá foirmeacha malartacha ag an gcéad phearsa iolra has alternative (bunaithe ar sinn agus muid).
Is féidir séimhiú a chur leis an dara pearsa uatha nuair a úsáidtear é go cuspóireach (ach faoi réir na rialach dntls).
Bánn an s tosaigh sa tríú phearsa nuair a úsáidtear iad leis an gcopail agus go cuspóireach.
Cuirtear iarmhíreanna le foirmeacha treise.

Treoir mhearthagartha

Cuirtear i láthair sa tábla mearthagartha foirmeacha na bhforainmneacha pearsanta mar a leanas:

an chopail is: Is é.
briathra anailíseacha:
- mar ainmní, afm cónascach: Feiceann sé.
- mar chuspóir, afm deighilteach: Feiceann sé thú.
treise: Is mise
- -sa: mise, tusa, sise, sibhse
- -san: (s)eisean, (s)iadsan
- -ne: sinne, muidne
forainmneacha sealbhacha, ní dhíochlaontar.
sampla táite, le haghaidh dhíochlaonta caighdeánach agus canúnach/ársa

Uimhir agus pearsa		Copail	Anailíseach		Treise		Sealbhach ^[1]	Sampla táite^[2]
Uimhir agus pearsa		Copail	ainmni ^[3]	object ^[4]	copail	anailíse	Sealbhach ^[1]	caighdeánach	canúnach
Uatha	1d	mé	mé		mise		mo^L, m' ^[5]	-im	-im
	2a	tú	tú	thú	tusa		do^L, d' ^[5]	-	-ir
	3ú fir	é	sé ^[6]	é	eisean	seisean	a^L	-	-idh
	3ú bain	í	sí	í	ise	sise	a^H	-	-idh
	3ú neo	ea ^[7]	-
Iolra	1d	sinn ^[8]	sinn		sinne		ár^N	-imid	-imid
	1d	muid	muid		muidne		ár^N	-imid	-imid
	2ú	sibh ^[8]	sibh		sibhse		bhur^N	-	-tí
	3ú	iad	siad	iad	iadsan	siadsan	a^N	-	-id

Sanasaíocht

Cuireadh i láthair sa tábla sanasaíochta a leanas conas a fhréamhaítear forainmneacha Gaeilge, go hiomlán nó go páirteach, ó fhorainmneacha Prót-Ind-Eorpaigh athchruthaithe *éǵh₂, *túh₂ and *éy.

Forainm	Meán-Ghaeilge ^[9]	Sean-Ghaeilge	Prótai-Cheiltis	PIE
Forainm	Meán-Ghaeilge ^[9]	Sean-Ghaeilge	Prótai-Cheiltis	foirm	fréamh
mé		mé	*mi	é?h2, me	*é?h2
tú		tú	*tu	*túh2
é		é	*es	*éy
sé	sé	é	*es	*éy
í	í? ^{[rfi 1]}	sí	*si	éy, sih2	só + éy
sí ^{[ep 1]}		sí	*si	éy, sih2	só + éy
ea ^[10]		ed		éy, id	*éy
sinn		sní, sinni ^[11]	*snis	é?h2, nes	*é?h2
muid	-(i)mid ^[12]
sibh		sib	*swiswis ^[13]	*wos	*túh2
iad	íat	^[14]
siad	síat? ^{[rfi 2]}	^[14]

mise		messe ^[15]
tusa		tussu
eisean		ésom, é-som
ise		sis(s)i
sinne		sinni ^[16]	*snisni
sibhse		sibsi
iadsan		^[14]

mo		mo ^{[rfi 3]}	*moy	é?h2, moy	*é?h2
do ^{[ep 2]}		do ^{[rfi 4]}	*toy	túh2, toy	*túh2
a^L ^{[ep 3]}		a^L ^{[ep 4]}	*esyo ^[17]	éy, ésyo	*éy
a^H ^{[ep 3]}		a^H ^{[ep 4]}	*esyas ^[18]	éy, ésyeh2s	*éy
ár		ar ^{[rfi 5]}	*anserom	wéy, n?serom	*wéy
bhur		for	swis, sweseros	wos, wes	*wos
a^N ^{[ep 3]}		a^N ^{[ep 4]}	*eysom ^[19]	Teimpléad:l	*éy

Notaí

↑ Ag baint leasa anseo as an nodaireacht /^L H N/ chun tionscnamh séimhithe, análaithe agus uraithe (d'fhéadfadh /^E/ a fheictear fosta) a chur in úil.
↑ Aimsir láithreach gníomhach táscach, caol. Dóibh siúd, seachas an chéad phearsa caighdeánach, nó chloistear ach an dara uatha inniu. Le haghaidh aimsirí eile, féach mar shampla dialect forms ar Nualeargais.
↑ Freisin cónascach.
↑ Freisin deighilteach .
↑ ^5.0 ^5.1 Tarlaíonn bá roimh ghutaí agus f séimhithe: m'iníon, d'fhear céile.
↑ Gan bheith measca le Is é...> 'Sé....
↑ An fhoirm dheonach dheireanach a fheictear sa Ghaeilge, cosúil le 'it' as Béarla.
↑ ^8.0 ^8.1 Tá foirm níos sine ann gan s-copaile .
↑ Tugtar leagan MGa ach amháin má tá difríocht suntasach ann idir í agus SGa.
↑ Litriú ársa eadh.
↑ Foirm threise.
↑ Mír tháite athchruthaithe mar fhorainm.
↑ Foirm eamhnaithe de *swis.
↑ ^14.0 ^14.1 Sa SGa is ionann an fhoirm seo agus 3ú ua f, é.
↑ Messe ocus Pangur Bán....
↑ Díshamhlaithe ón Prótai-Cheiltis.
↑ Tionscnaítear séimhiú ag an guta deiridh.
↑ Tionscnaítear h-próistéis (análú) ag an -s deiridh.
↑ Tionscnaítear urú ag an srónach deiridh.

Tagairtí sanasaíochta

↑ Sanas 2 san iontráil
↑ Sanas 3 san iontráil.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Sanas 1 san iontráil.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 Sanas 3 san iontráil.

Iarratais eolais

↑ sanas ar bith san iontráil; míolta i gcomparáid leis an deighilt sa MGa den SGa 3ú ua é → é/sé, mar sin sí → í/sí.
↑ sanas ar bith san iontráil; molta bunaithe ar sanas le iad.
↑ níl ann iontráil SGa.
↑ nasctha le hiontráil an réamhfhocail "to, for" ach amháin.
↑ níl an forainm sealbhach san iontráil.

Teimpléid Vicífhoclóra

Naisc sheachtracha

An Caighdeán Oifigiúil, 2017
A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845

Féach freisin

[1] Ag baint leasa anseo as an nodaireacht /^L H N/ chun tionscnamh séimhithe, análaithe agus uraithe (d'fhéadfadh /^E/ a fheictear fosta) a chur in úil.

[2] Aimsir láithreach gníomhach táscach, caol. Dóibh siúd, seachas an chéad phearsa caighdeánach, nó chloistear ach an dara uatha inniu. Le haghaidh aimsirí eile, féach mar shampla dialect forms ar Nualeargais.

[3] Freisin cónascach.

[4] Freisin deighilteach .

[mo_do_elision-5] 5.0 ^5.1 Tarlaíonn bá roimh ghutaí agus f séimhithe: m'iníon, d'fhear céile.

[6] Gan bheith measca le Is é...> 'Sé....

[7] An fhoirm dheonach dheireanach a fheictear sa Ghaeilge, cosúil le 'it' as Béarla.

[copular_s-8] 8.0 ^8.1 Tá foirm níos sine ann gan s-copaile .

[9] Tugtar leagan MGa ach amháin má tá difríocht suntasach ann idir í agus SGa.

[12] Litriú ársa eadh.

[13] Foirm threise.

[14] Mír tháite athchruthaithe mar fhorainm.

[15] Foirm eamhnaithe de *swis.

[sga_3rd_pl-16] 14.0 ^14.1 Sa SGa is ionann an fhoirm seo agus 3ú ua f, é.

[18] Messe ocus Pangur Bán....

[19] Díshamhlaithe ón Prótai-Cheiltis.

[25] Tionscnaítear séimhiú ag an guta deiridh.

[26] Tionscnaítear h-próistéis (análú) ag an -s deiridh.

[28] Tionscnaítear urú ag an srónach deiridh.

[11] Sanas 2 san iontráil

[21] Sanas 3 san iontráil.

[ga_a_entry-23] 3.0 ^3.1 ^3.2 Sanas 1 san iontráil.

[sga_a_entry-24] 4.0 ^4.1 ^4.2 Sanas 3 san iontráil.

[10] sanas ar bith san iontráil; míolta i gcomparáid leis an deighilt sa MGa den SGa 3ú ua é → é/sé, mar sin sí → í/sí.

[17] sanas ar bith san iontráil; molta bunaithe ar sanas le iad.

[20] níl ann iontráil SGa.

[22] nasctha le hiontráil an réamhfhocail "to, for" ach amháin.

[27] níl an forainm sealbhach san iontráil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[rfi 1]

[ep 1]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[rfi 2]

[15]

[16]

[rfi 3]

[ep 2]

[rfi 4]

[ep 3]

[ep 4]

[17]

[18]

[rfi 5]

[19]