Vicífhoclóir

Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Ainmfhocail/180404

< Úsáideoir:Marcas.oduinn

Tá cúig [1] díochlaonadh na n-ainmfhocal ann sa Ghaeilge, agus ceithre thuiseal (ainmneach[2], gairmeach, ginideach, tabharthach) ag gach aon acu, le foirmeacha uatha agus iolra.[3] Samhlaítear deirí na n‑ainmfhocal le consain leathana agus caola;[4] agus gutaí; is iad saintréithe deirí na dtuiseal ná leathnú agus caolú na gcosán, agus iarmhíre a chur leo.

Is é an tuiseal ginideach a leagann na díochlaonta amach[5]. Tá saintréithe ag an tuiseal tabharthach uatha i roinnt de na díoclaontaí.[6]

Tá iolraí lag más ionann an ginideach iolra agus an t‑ainmneach uatha; agus tréan más ionann an ginideach iolra agus an t‑ainmneach iolra. Cruthaítear lagiolraí le caolú na gconsan, nó leis an iarmhír ‑a[7]. Faightear i measc iarmhír na dtréaniolraí ná ‑aí, ‑anna, ‑ta and ‑acha[8][9], agus roinnt beag ainmfhocal le ‑a/e agus coimriú.[10]

Is neamhchaighdeánach é deireadh ‑aibh[11] an tuisil thabharthaigh iolra, agus meastar gur ársa/canúnach é.

Is ionann foirm an ghairmigh agus an ainmneach sa dara go cúigiú díochlaonadh. Sa chéad díochlaonadh, is caol é san uatha agus leathan + a san (lag)iolra.

Tá dhá inscne sa Ghaeilge, firinscneach agus baininscneach. Tá inscne na n-ainmfhocal sna díochlaontaí pas beag measctha, ach tá glanphátrúin ann.[12]

Déantar athruithe tosaigh ar ainmfhocail Ghaeilge.[13]

Treoir mhearthagartha

cuir in eagar
1d 2a 3ú 4ú 5ú
Inscne fir bain [14] fir [15] & bain[16] fir & bain [17] bain & fir [18]
Uatha Ainm leathan consan consan guta
‑ín [19]
consan 		‑il, ‑in, ‑ir
buta
Gair caol - [20] - - -
Gin caol + e [21][22] + a - leathan
-(e)ach
guta + ch, d, n
Tabh - caol [23] - - caolú an ghin
Lagiolraí [24] Ainm caol
+ a 		+ a [7] + a [25] + a [26] [27]
Gair + a + a + a + a
Gin - leathan[28] - -
Tabh + aibh [11] + aibh + a + a

Ainmfhocail neamhrialta

cuir in eagar

Is é saintréith gach díochlaonta ná an tuiseal ginideach. De réir an sainmhínithe seo, níl ach pas beag ainmfhocal nach féidir a rangú, go suntasach:

Ainmfhocail ildíochlaonacha

cuir in eagar

Tá roinnt ainmfhocal ann, agus iad ball de níos mó ná aon díochlaonadh amháin. Tá dealú le déanamh idir leaganacha díochlaonta stairiúla/canúnacha ainmfhocail éigin, agus comhainmneacha. Is dea-shampla den dara cás é eas (“waterfall”) ón tSean-Ghaeilge es, agus eas (“stoat”) ón tSean-Ghaeilge nes.

Ní liosta uileghabhálach é seo a leanas.

Noun 1d 2a 3ú 4ú 5ú Leagan
aire f, care m, chief
aireamh m m ploughman
altóir f f altar
araí f, appearance f, bridle
beatha f f life
breitheamh m m judge
cistin f f kitchen
cleas m m m, gang trick
cnámh m m bone
cónra f f coffin
cré f f earth
cruicéad m (teanglann) m (wiki) cricket
cú m m hound
cuisle f f vein
dair f f oak
dún m, str m, wk fort
eas m, str, waterfall
m, wk, stoat
eorna f f barley
féicheamh m m creditor
gabha m m smith
méid f, size m, amount
rámh m m (rámha) oar
ráth m, str, fort
f, str, shoal
m, wk, guarantor
réal m f sixpenny
ros m, linseed m, wooded headland
srón f f nose
talamh m f land
úr m, freshness m, heath

Teimpléidí Vicífhoclóra

cuir in eagar



Notaí

cuir in eagar
  1. ↑ Is aicme dá gcuid féin iad na hainmbhriathra per se; agus iad substainteach, díochlaontar na hainmbhriathra de réir na rann canónta
  2. ↑ Is ionann an tuiseal cuspóireach agus an ainmneach ó thaobh foirme de, agus le chéíle tugtar scaití "comónach" orthu
  3. ↑ Faightear fós sa Ghaeilge rianta de foirmeacha déacha PIE, go háirithe tar éis dhá, agus (sa chaighdeán) le hainmfhocail an dara díochlaonta bos, bróg, cluas, cos agus lámh
  4. ↑ Sa bhéarlagair, coguasach agus
  5. ↑ De réir na tréithe seo, ní féidir ach beagán ainmfhocal gan a chuir i réim, go sonrach bean, deirfiúr, Dia, leaba, lá, mí
  6. ↑ Go sonrach, 2a and 5ú
  7. ↑ 7.0 7.1 Go hannamh, an leagan caol le ‑e; e.g., súil, ai. súile
  8. ↑ Leaganacha caola: ‑í, ‑eanna, ‑te, ‑eacha; ‑ta/te may be aspirated to ‑tha/the
  9. ↑ Certain nouns and noun endings are associated with particular plurals, see Irish Nouns
  10. ↑ m.s. briathar, io briathra, bráthair, io bráithre
  11. ↑ 11.0 11.1 cf. Latin -ibus. Dá mba rud é go raibh *busannaibh ann, d'fhéadfaí féachaint air mar (omni)bus‑anna‑ibus
  12. ↑ m.s. Is firinscneach iad gach ainmfhocal sa chéad díochlaonadh
  13. ↑ Ní phléitear athruithe tosaigh a thuilleadh anseo. Wikitionary declension templates include bare and initial-mutated forms, in the context of the article
  14. ↑ Tá trí ainmfhocal fhirinscneach sa dara díóchlaonadh: im, sliabh, teach
  15. ↑ Go háirithe iarmhíreanna -éir, -óir, úir (cf. Laidin -or)
  16. ↑ Go háirithe iarmhír ‑acht/‑aíocht; ainmbhriathra mar substainteach le ‑áil, ‑irt, ‑úint
  17. ↑ Ainmfhocail theibí a chríochnaíonn ar ghuta
  18. ↑ Ainmfhocail fhireanna Male teaghlacha, agus na horduimhreacha 20-90
  19. ↑ Firinscneach, ach amháin ainmneacha na gcailíní, m.s, Máirín
  20. ↑ Sa tábla seo, is é is brí le "-" ná gurb ionann an fhoirm agus an ainmneach uatha
  21. ↑ Sa tábla seo, is é is brí le "+" gur gá an consan roimhe a leathnú nó a chaolú, i gcomhtheacht leis an iarmhír. Sa chás seo (+ e), caolaítear consan leathan
  22. ↑ Ginideach iolra le í 'sé sin ‑(e)ach: í < ighe
  23. ↑ Go foirmiúil, an ginideach uatha gan an iarmhír -e
  24. ↑ Bíonn an fhoirm chéanna ag gach tuiseal tréaniolra
  25. ↑ Níl ach beagán lagiolraí sa 3ú díóchlaonadh
  26. ↑ Níl ach cúla lagiolra sa 4ú díóchlaonadh
  27. ↑ Tá roinnt ainmfhocal sa 5ú díochlaonadh le iolraí neamhrialta, agus is ionann an ginideach uatha agus iolra
  28. ↑ Eisceacht ó riail "lagiolra"; m.s., súil, gi súl
  29. ↑ Ar dtús, dearbh + siúr
  30. ↑ Déanta na fírinne, is ainmbhriathar é, agus leapa < leabtha
  31. ↑ Beagnach rialta, 5ú díochlaonadh, ach amháin gur leathan é deireadh na fréimhe, ‑úr

Catagóirí

cuir in eagar


Aguisíní

cuir in eagar
cuir in eagar

See also

cuir in eagar


Aisghafa ó "https://ga.wiktionary.org/w/index.php?title=Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Ainmfhocail/180404&oldid=56204"