Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Ainmfhocail 4ú/OarS

Is firinscneach iad formhór na n-ainmfhocal sa ceathrú díochlaonadh; is baininscneach de ghnáth iad, áfach, ainmfhocail theibí a críochnaíonn ar ghuta (aigne, eagla). Féadann an t‑ainmneach uatha críochnú ar: guta; an iarmhír dhíspeagadh ‑ín (cailín); cúpla ceann consan (ainm, bus).

Níl foirm ar leith ann don ghinideach uatha. Is ionann an gairmeach agus tabharthach uatha mar an gcéanna agus an t-ainmneach uatha.

Is tréaniolraí iad iolraí an cheathrú díochlaonta, agus sách beag eisceachtaí ann.

Is ionann foirmeacha an ghairmigh, idir uatha agus iolra, agus an t-ainmneach.

Lagiolraí

Is í saintréith lagiolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach uatha. Níl ann ach cúpla corrainmfhocal dá leithéid sa cheathrú díochlaonadh.

• bó, gu. bó, ai. ba, gi. bó
• grásta, grásta, grásta, grást
• neach, neacha, neacha, neach

bó	Uatha	Iolra
Nominative	bó	ba
Vocative	a bhó	a bha
Genitive	bó	bó
Dative	bó	ba

Tréaniolraí

Is í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach iolra. Cuimsítear tréaniolraí a leanas sa cheathrú díochlaonadh (uatha: iolra):

• -a, -e: -aí, -í
• -ín: -íní
• -le, -ne: -lte, -nte
• -aoi, -é, -í: -the; ‑ó, ‑ú: ‑ite
• fosta:
  • -nna
  • -(n)(e)acha

Is iad is coitianta an chéad dá cheann.

file	Uatha	Iolra
Nominative	file	filí
Vocative	a fhile	a fhilí
Genitive	file	filí
Dative	file	filí

Ainmfhocail bhaininscneacha

De ghnáth, is firinscneach iad aimnfhocail an cheartrú dhíochlaonta.

Is iad na hainmfhocail bhaininscneach ná:

• Formhór ainmfhocal teibí a críochnaíonn ar ghuta:
  • aigne
  • eagla
  • teanga
  • srl.
  • cé is moite de:
    • dlí fir.
    • rince fir.
• Ainmfhocail phearsanta a chríochnaíonn ar -ín
  • Máirín, Nóirín.
• Ainmfhocail nithiúla atá mar sin féin baininscneach:
  • banaltra bain.
  • bé bain. (lit.)
  • bó bain.
  • cneá bain.
  • cónra bain.
  • gé bain.
  • léine bain.

Ainmfhocail bhaineanna

I gcás ainmfhocail bhaineanna atá firinscneach, is baininscneach é an forainm tagrach: is cailín í.

Ainmfhocail a chríochnaíonn ar chonsain seachas -ín

Críochnaíonn an chuid is mó d'ainmfhocail an cheathrú díochlaonts ar ghutaí nó ‑ín. Tá aicme bheag ainmfhocal ann a chríochnaíonn ar chonsain eile, san áireamh (agus a bhfoirm iolra):

• ainm, ainmneacha
• béarlagair
• bus, busanna
• cailif, cailifí
• cic, ciceanna
• cleas, cleasanna (freisin 1d)
• cliamhain, cliamhaineacha
• cruicéad (teanglann: 1d)
• dabht, dabhtanna
• dosaen, dosaenacha
• Eanáir, Eanáirí
• éimír, éimírí
• fabht, fabhtanna
• gild, gildeanna
• Iúil, Iúilí
• laghad (teanglann: 1d, ach ginideach neamhathraithe)
• Máirt bain., Máirteanna
• máistir, máistirí
• méid (freisin 2a)
• mosc, moscanna
• saibhir, saibhirre
• sáirsint, sáirsintí
• seilf, seilfeanna
• seoch, seochanna
• stad, stadanna
• téacs, téacsanna
• tiubh
• tobac
• uncail, uncailí
• veain, veaineanna
• veist, veisteanna
• -eas, -iam (béarlagair (qv) teicneolaíochta an lae inniu via ‑us, ‑ium na Laidine)
  • e.g. úráinium, víreas
• -blast, -clast (béarlagair teicneolaíochta an lae inniu via βλαστός, κλαστός na Gréigise)

Ainmfhocail ar ghutaí i ndíochlaontaí eile

Ainmbhriathra

Cruthaítear an ginideach briathartha d'ainmbhriathra a chríochnaíonn ar ghuta (gearr nó fada; i.e., céad díochlaonadh na mbriathra) leis an aidiachtbhriathar, e.g. ‑(a)ithe. De bharr sin, ní mar bhall den cheathrú diochlaonadh iad.

Is sa cheathrú díochlaonadh, ámh, a nginideach substainteach.

• dóigh, anb. dó, gu mar s. dó, gs mar anb. dóite
• luaigh, lua, luaite
• leáigh, leá, leáite
• nigh, ní, nite
• suigh, suí, suite

Is ionann an ginideach substainteach agus an t-aidiachtbhriathar d'ainmfhocail an dara dhíochlaonta a chríochnaíonn ar ghuta.

• aimsigh, anb. aimsiú, gu s. agus anb. aimsithe

Eisceacht:

• éirigh, anb. éirí, gu s. agus anb. éirí

Cúigiú díochlaonadh

Is é an cúigiú díochlaonadh an t-aon díochlaonadh amháin eile a bhfuil ainmfhocail ann a chríochnaíonn ar ghuta, cé go bhfuil ach beagán dá leithéid.

• Alba
• araí
• caora
• cara
• comharsa
• cú
• dearca
• dearna
• Éire
• eo
• faocha
• gualcha
• ionga
• lacha
• leaba
• leite
• meanma
• monarcha
• pearsa

• Na huimhreacha níos mó ná deich, ag críochnú ar ghuta (20, 30, 50, 60, 70, 80, 90 - gach seachas 40):
  • fiche
  • tríocha
  • caoga
  • seachtó
  • ochtó
  • nócha

Ainmfhocail ildíochlaonacha

Le haghaidh liosta ainmfhocal Gaeilge a bhfuil foirmeacha den cheathrú agus díochlaontaí eile acu, féach an tábla "ainmfhocal ildíochlaonach" san aguisín ainmfhocal Gaeilge.

Teimpléid Vicífhoclóra

• {{ainm 4}}

Naisc sheachtracha

• An Caighdeán Oifigiúil, 2017
• A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
• Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
• Irish declension ar Wikipedia
• Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
• Declension overview and guesser ar Nualéargais
• Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg

Féach freisin

• Lárionad comhphobail
• Staidrimh

• Catagóir:Gaeilge
• Catagóir:Teimpléid Ghaeilge
• Catagóir:Aguisíní Gaeilge
• Catagóir:Gaeilge: ainmfhocail

Catagóir Aguisíní Gaeilge Ainmfhocail 4ú