Aguisín:Ainmfhocail Ghaeilge 3ú

Tá ainmfhocail idir fhirinscneach agus bhaininscneach sa tríú díochlaonadh; tá claonadh ag iarmhíreanna áitrithe, ámh, inscne éigin a bheith acu. Is féidir leis an ainmneach uatha críochnú ar chonsan caol nó leathan.

Is í saintréith an tríú díochlaonadh ná an ginideach uatha agus consan leathan + a aige.

Is ionann an tabharthach uatha agus an ainmneach uatha.

Is tréan iad iolraí an tríú díochlaonta, agus fíorbheagán eisceachtaí ann.

Is ionann an gairmeach, idir uatha agus iolra, agus an tuiseal ainmneach.

Gnáthiarmhíreanna

Tá an‑fhlúirse déirí, idir leathna agus caola, ag ainmfhocail aonsiollacha an tríú díochlaonta, m.s., droim, fuil, gleann.

Tá a lán iarmhíreanna ar leith sa tríú díochlaonadh a ngabhann le hainmfhocail ilsiollacha. Úsáidtear a lán dóibh chun ainmbhriathra a chruthú, agus iad sa tríú díochlaonadh mar shubstainteach (bain), m.s., tógáil, imirt, cailliúint. Úsáidtear cuid eile dóibh chun a leanas a chruthú: ainmfhocail ghníomhaí (fir), m.s., bádóir, cuiditheoir, siúinéir; agus ainmfhocail theibí (bain), m.s., cumhacht, eolaíocht.

Díreann liosta na n-iarmhíreanna a leanas aird ar an inscne a mbaineann leo.

• -aeir, -éir fir.
• -óir fir., -eoir
• -úir fir., -iúir
• -áil, -eáil
• -aíl, -íl
• -airt, -irt bain.
• -áint bain., -eáint
• -úint bain., -iúint
• -acht bain., -eacht / -aíocht, -íocht

An ginideach

Is í saintréith ghinideach uatha an tríú díochlaonta ná go gcríochnaíonn sé ar consan leathan + a, m.s.,gleann, gleanna.

Más caol í an fhréamh, leathnaítear í, m.s., droim, droma; fuil, fola; tógáil, tógála.

Agus an iarmhír ‑íl i gceist, scríobhtar o roimh an consan l chun é a leathnú: -íl bain., -íola.

Agus an iarmhír ‑úint i gceist, báitear an t deiridh: leanúint bain., leanúna.

Agus an iarmhír ‑irt i gceist, séimhítear an t deiridh: imirt bain., imeartha.

Lagiolrai

Is í saintréith lagiolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach uatha. Níl ach beagán dá leithéid sa tríú díochlaonadh. Is í mar iarmhír ag ainmneach iolra na n‑ainmfhocal seo ná ‑a.

• as, gu. -a, ai. -a (lit.)
• béas, gu. -a, ai. -a
• crios, gu. creasa, ai. creasa (freisin tréan)
• dath, gu. -a, ai. -a (freisin tréan)
• deasghnáth, gu. -a, ai. -a
• dol, gu. -a, ai. -a
• dreach, gu. -a, ai. -a (freisin 2a)
• dreas, gu. -a, ai. -a
• dún, gu. -a, ai. -a (freisin 1d, tréan)
• fuath, gu. -a, ai. -a (freisin tréan)
• mionn, gu. -a, ai. -aí (NB iolra)
• ros, gu. -a, ai. -a (freisin 1d lag)
• tráth, gu. -a, ai. -a (freisin tréan)
• tréad, gu. -a, ai. -a
• treas, gu. -a, ai. -a
• ur, gu. -a, ai. -a (lit.)
• smacht, gu. -a, ai. -a

béas fir.	Uatha	Iolra
Ainmneach	béas	béasa
Gairmeach	a bhéas	a bhéasa
Ginideach	béasa	béas
Tabharthach	béas	béas

Tréaniolraí

Is í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an t‑ainmneach iolra. Iarmhíreanna a bhfuil sa tríú díochlaonadh ná:

• ‑aí, ‑í
  • ainmfhocail aonsiollacha (ach ní ainmbhrithra) ar ‑áil: dáil bain., dálaí
  • iarmhíreanna ‑éir, ‑óir, ‑úir: bádóir, bádóirí
  • iarmhíreanna ‑áint, ‑úint: leanúint, leanúintí
  • iarmhíreanna ‑acht: eolaíocht, eolaíochtaí

• ‑ta, ‑te
  • ainmfhocail aonsiollacha ar ‑n: gleann fir., gleanta; bliain bain., blianta; móin bain., móinte

• ‑anna, ‑eanna
  • ainmfhocail aonsiollacha: am fir., amanna

• ‑acha
  • ainmbhriathra mar shubstainteach ar ‑áil: tógáil bain., tógálacha
  • samplaí eile: Samhain bain., Samhnacha (le coimriu)

• ‑a:
  • ná bheith measctha le déirí lagiolra
  • flaith fir., flatha
  • fuil bain., fola
  • muir bain., mara

Aonsiollach, consan caol

droim	Uatha	Iolra
Ainmneach	droim	dromanna
Gairmeach	a dhroim	a dhromanna
Ginideach	droma	dromanna
Tabharthach	droim	dromanna

Aonsiollach, -an

gleann	Uatha	Iolra
Ainmneach	gleann	gleannta
Gairmeach	a ghleann	a ghleannta
Ginideach	gleanna	gleannta
Tabharthach	gleann	gleannta

Iarmhír -óir

bádóir	Uatha	Iolra
Ainmneach	bádóir	bádóirí
Gairmeach	a bhádóir	a bhádóirí
Ginideach	bádóra	bádóirí
Tabharthach	bádóir	bádóirí

Ainmfhocail ilsiollacha

Is ilsiollach iad formhór ainmfhocal an tríú díochlaonta, le gnáthiarmhíreanna mar atá luaite thuas, agus is intuartha iad a n-inscne agus a n-iolra:

• -éir, -óir, -úir: fir.; ‑í (caol)
• -áil, -íl d'ainmbhriathra mar substainteach: bain.; + acha (leathnú)
• -acht, -úint, -irt: bain.; ‑í (vaol)

Don fhuílleach atá ilsiollach, tá roinnt patrún ann:

• -ain: bliain, Samhain

Ainmfhocail aonsiollacha

Tá tacar sách beag ann d'ainmfhocail aonsiollacha sa tríú díochlaonadh of monosyllabic nouns, agus réimse mór deirtí consan acu.

Tá roinnt pátrún ar leith ann:

• fréamhacha ar -i(o)-
  • de ghnáth, aithrithe go -ea- sa ghinideach uatha (níos annamha sna hiolraí)
  • go mórmhór firinscneach
• deireadh ar -th
  • go mórmhór firinscneach
• deireadh ar -ch(t) leathan
  • go mórmhór firinscneach
• cuid eile le sórtáil
• Is féidir le hainmfhocail substainteacha (murab ionann is ainmbhriathra) ar ‑acht agus ‑áil bheith firinscneach nó baininscneach, nó bheith ina mball le díochlaontaí eile ar fad.

Fréamhacha ar -i(o)-

• bior, beara, -anna
• bith, beatha
• bleacht, -a (ar dtús bliocht')
• briocht, breachta, -aí
• cion, -a, -ta
• cith, ceatha, ceathanna
• crios, creasa, -anna (freisin lagiolra)
• fios, feasa-
• leann, -a, -ta (ar dtús lionn')
• lionn, leanna, -ta
• lios, leasa, -anna
• liost, -a, -anna
• mil, meala
• riocht, -a, -aí
• sioc, seaca
• siorc, -a, -anna (ní le -ea- an gu )
• sliocht, sleachta, sleachta (tréaniolra)
• slios, sleasa, sleasa (tréaniolra)

Ar deireadh -th leathan

• áth, -a, -anna
• bláth, -a, -anna
• both, -a, -anna
• bruth, -a, -anna
• cath, -a, -anna
• cruth, -a, -anna
• dath, -a, -anna
• fáth, -a, -anna
• fuath, -a, -a (lag- agus tréaniolra)
• guth, -a, -anna
• rath, -a
• ráth, -a, -anna (bain; lagiolra)
• scáth, -a, -anna
• scoth, -a, -anna
• snáth, -a
• sruth, -a, -anna
• tráth, -a, -anna (freisin lag)

Ar deireadh -ch(t) leathan

• acht, -a, -anna
• beacht, -a
• brach, -a
• ceacht, -a, -anna
• créacht, -a, -aí
• deacht, -a, -anna
• dleacht, -a, -anna
• dreach, -a, -a (lagiolra)
• dréacht, -a, -aí
• éacht, -a, -aí
• feacht, -a, -aí
• fuacht, -a
• leacht, -a, -anna
• léacht, -a, -aí
• loch, -a, -anna
• locht, -a, -anna
• luach, -a, -anna
• lucht, -a, -anna
• neacht, -a, -anna
• ócht, -a
• reacht, -a, -anna
• slacht, -a
• smacht, -a, -a (lagiolra)
• trácht, -a

Cuid eile le sórtáil

• ab, -a, -aí
• am, -a, -anna
• aos, -a
• béas, -a, -a (lagiolra)
• cac, -a, -anna
• Cáisc, Cásca
• cead, -a, -anna
• cíos, -a, -anna
• cleas, -a, -anna (freisin 1d)
• cnámh, -a, -a (freisin 2a)
• cóir, córa, córacha
• corcair, corcra
• creamh, -a
• cuid, coda, codanna
• dáil, dála, dálaí
• dair, dara, daracha (freisin 5ú)
• deoin, deona, deonta
• dream, -a, -anna
• droim, droma, dromanna
• dún, -a, -a (lagiolra; freisin 1d tréaniolra)
• eang, -a, -aí
• eas, -a, -anna (freisin lagiolra)
• feadh, -a
• feag, -a, -acha
• feoil, feola, feolta
• fíon, -a, -ta
• flaith, flatha, flatha
• fuil, fola, fola
• gean, -a
• gleann, -a, -ta
• greim, greama, greamanna
• leas, -a
• lus, -a, -anna
• meas, -a
• meath, -a
• modh, -a, -anna
• móin, móna, -te
• muir, mara, mara
• nóin, nóna, nónta
• rámh, -a, -aí (freisin 4ú mar rámha')
• rang, -a, -anna
• ros, -a, -a (lagiolra)
• rud, -a, -aí
• scread, -a, -anna
• snag, -a, -anna
• snas, -a, -anna
• sos, -a, -anna
• srón, -a, -anna (freisin 2a)
• táin, tána, -te
• taom, -a, -anna (leagan malartach tom)
• tart, -a
• teas, -a
• toil, tola
• tóin, tóna, -eanna
• tost, -a, -anna
• troid, troda, -eanna
• úr, -a (freisin 1d)

Ainmfhocail ildíochlaonacha

Le haghaidh liosta ainmfhocal Gaeilge a bhfuil foirmeacha den tríú agus díochlaontaí eile acu, féach an tábla ainmfhocal ildíochlaonach san aguisín ainmfhocal Gaeilge.

Teimpléid Vicífhoclóra

• {{ainm 3|i|gu|iol|gi}}

Naisc sheachtracha

• An Caighdeán Oifigiúil, 2017
• A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
• Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
• Irish declension ar Wikipedia
• Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
• Declension overview and guesser ar Nualéargais
• Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg

Féach freisin

• Lárionad comhphobail
• Staidrimh

• Catagóir:Gaeilge
• Catagóir:Teimpléid Ghaeilge
• Catagóir:Aguisíní Gaeilge
• Catagóir:Gaeilge: ainmfhocail