Aguisín:Ainmfhocail Ghaeilge 4ú
Is firinscneach iad formhór na n-ainmfhocal sa ceathrú díochlaonadh; is baininscneach de ghnáth iad, áfach, ainmfhocail theibí a críochnaíonn ar ghuta (aigne, eagla). Féadann an t‑ainmneach uatha críochnú ar: guta; an iarmhír dhíspeagadh ‑ín (cailín); cúpla ceann consan (ainm, bus).
Níl foirm ar leith ann don ghinideach uatha. Is ionann an gairmeach agus tabharthach uatha mar an gcéanna agus an t-ainmneach uatha.
Is tréaniolraí iad iolraí an cheathrú díochlaonta, agus sách beag eisceachtaí ann.
Is ionann foirmeacha an ghairmigh, idir uatha agus iolra, agus an t-ainmneach.
Lagiolraí
cuir in eagarTréaniolraí
cuir in eagarIs í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach iolra. Cuimsítear tréaniolraí a leanas sa cheathrú díochlaonadh (uatha: iolra):
- -a, -e: -aí, -í
- -ín: -íní
- -le, -ne: -lte, -nte
- -aoi, -é, -í: -the; ‑ó, ‑ú: ‑ite[2]
- fosta:
- -nna
- -(n)(e)acha
Is iad is coitianta an chéad dá cheann.
| file | Uatha | Iolra |
|---|---|---|
| Ainmneach | file | filí |
| Gairmeach | a fhile | a fhilí |
| Gineadach | file | filí |
| Tabharthach | file | filí |
Ainmfhocail bhaininscneacha
cuir in eagarDe ghnáth, is firinscneach iad aimnfhocail an cheartrú dhíochlaonta.
Is iad na hainmfhocail bhaininscneach ná:
- Formhór ainmfhocal teibí a críochnaíonn ar ghuta:
- Ainmfhocail phearsanta a chríochnaíonn ar -ín
- Máirín, Nóirín.
- Ainmfhocail nithiúla atá mar sin féin baininscneach:
Ainmfhocail bhaineanna
cuir in eagarI gcás ainmfhocal baineann atá firinscneach, is baininscneach é an forainm tagrach: is cailín í.
Ainmfhocail a chríochnaíonn ar chonsain seachas -ín
cuir in eagarCríochnaíonn an chuid is mó d'ainmfhocail an cheathrú díochlaonts ar ghutaí nó ‑ín. Tá aicme bheag ainmfhocal ann a chríochnaíonn ar chonsain eile, san áireamh (agus a bhfoirm iolra):
- ainm, ainmneacha
- béarlagair
- bus, busanna
- cailif, cailifí
- cic, ciceanna
- cleas, cleasanna (freisin 1d)
- cliamhain, cliamhaineacha
- cruicéad (teanglann: 1d)
- dabht, dabhtanna
- dosaen, dosaenacha
- Eanáir, Eanáirí
- éimír, éimírí
- fabht, fabhtanna
- gild, gildeanna
- Iúil, Iúilí
- laghad (teanglann: 1d, ach ginideach neamhathraithe)
- Máirt bain., Máirteanna
- máistir, máistirí
- méid (freisin 2a)
- mosc, moscanna
- saibhir, saibhirre
- sáirsint, sáirsintí
- seilf, seilfeanna
- seoch, seochanna
- stad, stadanna
- téacs, téacsanna
- tiubh
- tobac
- uncail, uncailí
- veain, veaineanna
- veist, veisteanna
- -eas, -iam (béarlagair (qv) teicneolaíochta an lae inniu via ‑us, ‑ium na Laidine)
- e.g. úráinium, víreas
- -blast, -clast (béarlagair teicneolaíochta an lae inniu via βλαστός, κλαστός na Gréigise)
Ainmfhocail ar ghutaí i ndíochlaontaí eile
cuir in eagarAinmbhriathra
cuir in eagarCruthaítear an ginideach briathartha d'ainmbhriathra a chríochnaíonn ar ghuta (gearr nó fada; i.e., céad díochlaonadh na mbriathra) leis an aidiachtbhriathar, e.g. ‑(a)ithe. De bharr sin, ní mar bhall den cheathrú diochlaonadh iad.
Is sa cheathrú díochlaonadh, ámh, a nginideach substainteach.
- dóigh, anb. dó, gu mar s. dó, gs mar anb. dóite
- luaigh, lua, luaite
- leáigh, leá, leáite
- nigh, ní, nite
- suigh, suí, suite
Is ionann an ginideach substainteach agus an t-aidiachtbhriathar d'ainmfhocail an dara dhíochlaonta a chríochnaíonn ar ghuta.
Eisceacht:
- éirigh, anb. éirí, gu s. agus anb. éirí
Cúigiú díochlaonadh
cuir in eagarAinmfhocail ildíochlaonacha
cuir in eagarLe haghaidh liosta ainmfhocal Gaeilge a bhfuil foirmeacha den cheathrú agus díochlaontaí eile acu, féach an tábla "ainmfhocal ildíochlaonach" san aguisín ainmfhocal Gaeilge.
Teimpléid Vicífhoclóra
cuir in eagar- {{ainm 4}}
Notaí
cuir in eagarNaisc sheachtracha
cuir in eagar- An Caighdeán Oifigiúil, 2017
- A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
- Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
- Irish declension ar Wikipedia
- Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
- Declension overview and guesser ar Nualéargais
- Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg