Aguisín:Ainmfhocail Ghaeilge 5ú

Is baininscneach iad formhór na n-ainmfhocal sa chúigiú díochlaonadh; is firinscneach iad, áfach, ainmfhocail fhireanna teaghlaigh (m.s. athair), agus na huimhreacha 20, 30 srl. (m.s. fiche, tríocha). Féadann an t‑ainmneach uatha críochnú ar: consain chaola ‑id, ‑in(n), ‑ir (níos annamha ‑ig, ‑il); guta.

Is í saintréith an cúigiú díochlaonadh ná an ginideach uatha agus consan leathan aige. Tá sé de nós ag an tabharthach uatha bheith caol.

Is tréaniolraí iad de ghnáth iolraí an chúigiú dhíochlaonta, seachas correisceacht nó dhó.

Is ionann foirmeacha an ghairmigh, idir uatha agus iolra, agus an t‑ainmneach.

Níl ann ach líon beag ainmfhocal sa chúigiú díochlaonadh.

Ginideach

Is é an gnáthriail é don chúigiú díochlaonadh ná go gcríochnaíonn an ginideach uatha ar chonsan leathan. Is féidir fréamh chonsain chaoil a leathnú, go minic le hiarmhír ‑ach; nó le hiarmhír ‑(a)d nó ‑(a)n(n) d'fhréamh ghuta.

• leathnú
  • máthair, máthar
  • namhaid fir., namhad
• leathnú + -ach
  • beoir, beorach
  • traein, traenach
• fréamh chaol + -each (le coimriú más gá)
  • cathaoir, cathaoireach
  • litir, litreach
  • uimhir, uimhreach
• guta + -(a)d
  • cara fir., carad
  • fiche, fichead
  • caoga, caogad
• guta + -(a)n(n)
  • lacha, lachan
  • Éire, Éireann
  • ceathrú, ceathrún
  • talamh, talamhan > talún

Tabharthach

Cruthaítear tabharthach uatha an chúigiú dhíochlaonta ón nginideach uatha agus é chaolaithe. Toisc go bhfuil consain chaola ag formhór na fréamchacha, áfach, is deacair é, an fhoirm a aithint.

Is é an sampla is suntasaí ná Éire:

• Éire, gu. Éireann, tu. Éirinn

Samplaí eile a chloistear go coitianta:

• cara, gu. carad, tu. caraid
• fiche, gu. fichead, tu. fichid

Tá beagán ainmfhocal ann sa chúigiú dhíochlaonadh a chríochaíónn ar ‑in(n), dárb ionann a n-ainmneach uatha agus an buntabharthach uatha.

• abha < abhainn
• Alba < Albain
• Mana < Manainn

Lagiolraí

Is í saintréith lagiolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach uatha. D'fhéadfaí a rá nach bhfuil a leithéid sa chúigiú díochlaonadh.

Tréaniolraí

Is í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach iolra.

Cruthaítear iolraí an chúigiú díochlaonadh go rialta le foirm an ghinidigh uatha + a.

• -ach + a:
  • cathair, cathrach, cathracha
• -n + a:
  • pearsa, pearsan, pearsana

Tá líon beag ainmfhocal ann a bhfuil ginideach uatha ar chonsan leathan acu, agus tréaniolra acu a chruthaítear leis an bhfoirm úd caolaithe (le coimriú más gá) + ‑eacha

• athair fir., athar, aithreacha
• deartháir fir., dearthár, deartháireacha
• máthair, máthar, máithreacha
• abha/abhainn, abhann, aibhneacha

Tá líon beag ainmfhocal ann a bhfuil tréaniolraí acu, a chruthaítear leis an nginideach uatha (caolaithe más gá) + (i)‑í

• díle , díleann, dílí
• Nollaig, Nollag, Nollaigí
• Na huimhreacha:
  • fiche, fichid, fichidí
  • caoga, caogad, caogaidí

Feictear thíos sampla gan altanna don fhocal cathair.

cathair	Uatha	Iolra
Ainmneach	cathair	cathracha
Gairmeach	a chathair	a cathracha
Gineadach	cathrach	cathracha
Tabharthach	cathair	cathracha

Neamhiolraí

Chuimsítear sa chúigiú dhíochlaonadh, iolraí atá "scoth‑lag", áit gurb ionann an ginideach iolra agus an ginideach uatha.

• cara, gs. -d, tu. -id, ai. cairde, gi. -d (also strong)
• caora, gs. -ch, tu. -igh, ai. -igh, gi. -ch
• comharsa, gs. -n, tu. -in, ai. -na, gi. -n
• dearca, gs. -n, tu. -in, ai. -in, gi. -n
• eo, gs. iach, tu. iaich, ai. iaich, gi. iach (lit.)
• faocha, gs. -n, tu. -in, ai. -in, gi. -n
• lacha, gs. -n, tu. -in, ai. -in, gi. -n
• pearsa, gs. -n, tu. -in, ai. -na, gi. -n

Neamhiolraí eile:

• bráthair, gu. bráthar, ai. bráithre, gi. bráithre
• ionga, iongan, ingne, ingne
• talamh, talún, tailte, tailte

Ainmfhocail fhirinscneacha

De ghnáth, is baininscneach iad ainmfhocail an chúigiú dhíochlaonta.

Is iad a leanas na hainmfhocail fhirinscneacha:

• aire fir.
• athair fir.
• bráthair fir.
• cara fir.
• deartháir fir.
• namhaid fir.
• Uimhreacha 20, 30, 50, 60, 70, 80, 90
  • fiche fir.
  • tríocha fir.
  • caoga fir.
  • seasca fir.
  • seachtó fir.
  • ochtó fir.
  • nócha fir.

Ainmfhocail ildíochlaonacha

• Le haghaidh liosta ainmfhocal Gaeilge a bhfuil foirmeacha den chúigiú agus díochlaontaí eile acu, féach an tábla "ainmfhocail ildíochlaonacha" san aguisín ainmfhocail Ghaeilge.

• Le haghaidh focail an chúigiú dhíochlaonadh a chríochnaíonn ar ghuta, féach an liosta in aguisín 4.

Teimpléid Vicífhoclóra

• {{ainm 5}}

Naisc sheachtracha

• An Caighdeán Oifigiúil, 2017
• A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
• Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
• Irish declension ar Wikipedia
• Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
• Declension overview and guesser ar Nualéargais
• Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg

Féach freisin

• Lárionad comhphobail
• Staidrimh

• Catagóir:Gaeilge
• Catagóir:Teimpléid Ghaeilge
• Catagóir:Aguisíní Gaeilge
• Catagóir:Gaeilge: ainmfhocail